Pozwolenia wodnoprawne są instrumentem formalnoprawnym pozwalającym uprawnionym organom administracji publicznej na określanie warunków korzystania z wód powierzchniowych i podziemnych oraz prowadzenie kontroli w tym zakresie. Celem wprowadzenia systemu pozwoleń jest racjonalizacja korzystania z wód, ograniczanie zanieczyszczenia wód oraz zapewnienie ich odpowiedniej jakości oraz zależnych od nich ekosystemów wodnych poprzez określanie sposobów wykorzystywania wód, w tym w szczególności ilości wody pobieranej oraz ilości substancji wprowadzanych (ścieków) do wód i do gruntów. Adekwatne pozwolenia wodnoprawne obowiązanych jest uzyskać każdy podmiot korzystający z wód (przedsiębiorstw, jednostek organizacyjnych, osób fizycznych), jeżeli zakres tego korzystania przekracza tzw. korzystanie powszechne lub zwykłe.
Zasady uzyskiwania i zakres pozwoleń wodnoprawnych reguluje rozdział 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne i jest wymagane w przypadku:
- tzw. szczególnego korzystania z wód;
- wykonywania regulacji wód oraz zmiany ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mające wpływ na warunki przepływu wody;
- wykonywania urządzeń wodnych;
- rolniczego wykorzystania ścieków (w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód);
- długotrwałego obniżenia poziomu zwierciadła wody podziemnej;
- piętrzenia wody podziemnej;
- gromadzenia ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych;
- odwodnienia obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych;
- wprowadzania do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów;
- wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego.
- gromadzenia ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów;
- wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania innych robót z tym związanych;
- wydobywania kamienia, żwiru, piasku i innych materiałów oraz ich składowania na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią.
Wszystkie nowe inwestycje (instalacje, obiekty, zespoły obiektów) i lub obiekty przebudowywane, nie mogą zostać oddane do eksploatacji o ile nie będą posiadać wymaganego prawem pozwoleń, określających zakres, warunki i wymagania korzystania ze środowiska. Brak pozwolenia wodnoprawnego może skutkować wstrzymaniem użytkowania inwestycji.
Ponadto, ustawa Prawo wodne precyzuje w jakich sytuacjach zabrania się wprowadzania ścieków do wód i do ziemi oraz kiedy takie działanie jest dopuszczalne o ile organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego uzna, że działanie takie nie koliduje z utrzymaniem dobrego stanu wód lub wymaganiami jakościowymi dla wód.
Organem właściwym do wydawania pozwoleń wodnoprawnych jest starosta, marszałek województwa lub dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, w zależności od rodzaju wnioskowanego pozwolenia oraz od rodzaju i lokalizacji inwestycji.
Marszałek województwa wydaje pozwolenie wodnoprawne w ściśle określonych prawem sytuacjach, tj.:
- jeżeli szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych lub eksploatacja instalacji bądź urządzeń wodnych są związane z przedsięwzięciami lub instalacjami, na terenach zakładów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227);
- realizacji, poza terenami zakładów przemysłowych, przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko;
- jeżeli realizowane przedsięwzięcia dotyczą korzystania z wód i wykonywania urządzeń wodnych w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, będących przedsięwzięciem, dla którego sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest wymagane, w szczególności dla:
- szczególnego korzystania z wód;
- regulacji wód oraz zmiany ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody;
- wykonania urządzeń wodnych;
- rolniczego wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód;
- długotrwałego obniżenia poziomu zwierciadła wody podziemnej;
- piętrzenia wody podziemnej;
- gromadzenia ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych;
- odwodnienia obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych;
- wprowadzania do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów;
- wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego.
- raz w przypadku wydawania pozwolenia na:
- szczególnego korzystania z wód;
- wykonanie urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią;
- przerzuty wody i wykonanie niezbędnych do tego urządzeń wodnych;
- wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów;
- gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów,
- wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót,
- wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie – na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią, jeżeli dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej wydał właściwą decyzję w tej sprawie.
- wydobywanie z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów;
- wprowadzanie, do urządzeń kanalizacyjnych, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska
Dodatkowo, marszałek województwa jest organem właściwym do wydania pozwolenia wodnoprawnego na wspólne korzystanie z wód (w zakresie wymienionym powyżej oraz w przypadku wprowadzania wód opadowych lub roztopowych, wód z przelewów kanalizacji deszczowej oraz wód chłodniczych do wód powierzchniowych lub do ziemi, w odległości mniejszej niż 1 km. od granic kąpielisk i plaż publicznych nad wodami) jeżeli jest on organem właściwym do wydania pozwolenia choćby dla jednego z wnioskujących zakładów.
W przypadku gdy szczególne korzystanie z wód lub wykonywanie urządzeń wodnych odbywa się w całości lub części na terenach zamkniętych , pozwolenie wodnoprawne wydaje dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej.
W pozostałych, niewymienionych przypadkach organem właściwym do wydania pozwolenia wodnoprawnego jest starosta.
Pozwolenie wodnoprawne wydawane jest przez właściwy organ administracji publicznej w drodze decyzji administracyjnej, na wniosek zainteresowanego podmiotu. Do wniosku dołącza się wymagana prawem dokumentację.
Każdorazowo właściwy organ wydający pozwolenie wodnoprawne zobowiązany jest do podania do publicznej wiadomości informacji o wszczęciu postępowania.
Stronami w postępowaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego są:
- wnioskodawca,
- dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej,
- właściciel wody,
- właściciel urządzenia wodnego, władający powierzchnią ziemi oraz uprawniony do rybactwa znajdujący się w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych.
W postępowaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego nie stosuje się przepisów art. 31 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.). Natomiast jeżeli liczba stron postępowania o wydanie pozwolenia wodnoprawnego przekracza 20, stosuje się odpowiednio przepisy art. 49 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.
Każdy podmiot w związku z wydaniem pozwolenia wodnoprawnego, musi ponieść opłatę skarbową.
Organ odmawia wydania pozwolenia wodnoprawnego (na podst. art. 126 oraz 125 ustawy Prawo wodne), jeżeli:
- projektowany sposób korzystania z wody narusza ustalenia:
- warunków korzystania z wód regionu wodnego lub warunków korzystania z wód zlewni;
- miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
- decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego,
- decyzji o warunkach zabudowy;
- warunków korzystania z wód regionu wodnego lub warunków korzystania z wód zlewni;
- lub nie spełnia wymagań ochrony zdrowia ludzi, środowiska i dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków.
- projektowany sposób korzystania z wody dla celów energetyki wodnej nie zapewni wykorzystania potencjału hydroenergetycznego w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony.
Pozwolenia wydawane są na czas określony (za wyjątkiem pozwoleń wodnoprawnych na wykonanie urządzeń wodnych).
Okres obowiązywania pozwolenia zależy od rodzaju wnioskowanej działalności:
- pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód wydaje się na okres nie dłuższy niż 20 lat.
- pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi wydaje się na okres nie dłuższy niż 10 lat.
- pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego (Substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska) do wód lub do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, wydaje się na okres nie dłuższy niż 4 lata;
- pozwolenie wodnoprawne na wycinanie roślin z wód lub z brzegu oraz wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód lub z obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią wydaje się na okres nie dłuższy niż 5 lat.
Każde pozwolenie wodnoprawne może wygasnąć, a także może zostać cofnięte lub ograniczone przez organ właściwy do jego wydania.
Organem właściwym w sprawach stwierdzenia wygaśnięcia, cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia wodnoprawnego (Wygaśnięcie, cofnięcie lub ograniczenie pozwolenia wodno-prawnego) (a także orzeczenia o przeniesieniu prawa własności urządzenia wodnego na własność właściciela wody) jest organ właściwy do wydawania tego pozwolenia ,tj. starosta, marszałek województwa lub dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej.
W pozwoleniu wodnoprawnym ustala się cel i zakres korzystania z wód, warunki wykonywania uprawnienia oraz obowiązki niezbędne ze względu na ochronę zasobów środowiska, interesów ludności i gospodarki. Szczegółowy zakres pozwolenia wodnoprawnego regulują przepisy art. 128 ustawy Prawo wodne.
Kilka zakładów, jeżeli leży to w ich interesie, może wystąpić o jedno pozwolenie wodnoprawne na wspólne korzystanie z wód. Zakłady występują z jednym wnioskiem o wydanie pozwolenia wodno-prawnego, wskazując jeden z nich jako zakład główny (zobowiązany do utrzymywania urządzeń wodnych służących do wspólnego korzystania z wód). Rozliczenia finansowe zakładu głównego z pozostałymi zakładami (związane z opłatami za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnymi karami pieniężnymi), następuje na podstawie podpisanej między nimi umowy.
Jeżeli o wydanie pozwolenia wodnoprawnego ubiega się kilka zakładów, których działalność wzajemnie się wyklucza z uwagi na stan zasobów wodnych, pierwszeństwo w uzyskaniu pozwolenia mają zakłady zaopatrujące ludność w wodę. Następne na liście zakładów priorytetowych są zakłady, których korzystanie z wód przyczynia się do zwiększenia naturalnej lub sztucznej retencji wód lub do poprawy stosunków biologicznych w środowisku wodnym.
Jednostka odpowiedzialną za przyjęcie wniosku jest wydział właściwy ds. środowiska organu wydającego pozwolenie wodnoprawne w przypadku danej inwestycji.
Zgodnie z ustawą Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.), załatwienie sprawy od momentu uzyskania wszystkich niezbędnych dokumentów i opinii, może trwać do 1 miesiąca, a w przypadkach szczególnie skomplikowanych do 2 miesięcy.
W przypadku braku kompletu wymaganych dokumentów, wnioskodawca zostanie wezwany do ich uzupełnienia. Nie uzupełnienie wniosku w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania.
Od decyzji organu wydającego pozwolenie wodnoprawne przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, za pośrednictwem organu, który decyzję wydał, w terminie 14 dni od daty jej otrzymania.